036. Reformy walutowe w Polsce. Część1: Wymiana marek na złote w roku 1924.

Nawet średnio uważny czytelnik treści przedwojennych zadań maturalnych z ekonomii (a oficjalnie matematyki) zauważyć może zmianę waluty, jaka miała miejsce w Polsce w okresie międzywojennym. Zadania maturalne z pierwszych lat po odzyskaniu niepodległości odnoszą się do marek polskich. Swojski złoty pojawia się dopiero na maturze w roku 1924 i nie jest to wcale przypadek, lecz efekt reformy walutowej przeprowadzonej przez Władysława Grabskiego w kwietniu tego roku. Przy okazji mamy dowód na wysoką sprawność ówczesnych komisji egzaminacyjnych, którym ledwie miesiąc wystarczył na wprowadzenie do treści zadań maturalnych nowej, polskiej waluty.

Marka polska.

To pierwsza waluta niepodległej Polski, choć jej dzieje sięgają jeszcze okresu zaborów. Waluta ta bowiem została wprowadzona w grudniu 1916 roku na tej części Królestwa Polskiego, która okupowana była przez Cesarstwo Niemieckie. Po czterech i pół miesiąca okresu przejściowego stała się jedyną legalną walutą w tej części Polski. Ciekawostką jest, że nawet przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości na banknotach marki polskiej uwidoczniony był orzeł biały.

W chwili odzyskania niepodległości Polska przeżywała istny miszmasz walutowy. W granicach Rzeczypospolitej obowiązywały bowiem marka niemiecka, korona austriacka, rubel carski i właśnie marka polska. Formalnie uporządkowano to dopiero w styczniu 1920 roku, kiedy to Sejm uznał markę polską jako walutę Rzeczypospolitej Polskiej.

Słaba to była waluta, bo i na słaby okres polityczno-gospodarczy przypadło jej istnienie. Kraj dopiero powstawał, wydatków było co niemiara, do tego doszła kosztowna wojna polsko-bolszewicka. Wszystko to doprowadziło do deficytu budżetowego w roku 1921 na poziomie 155% ówczesnego PKB. Państwo nie miało jak sfinansować tego deficytu, więc zdecydowało się na dodruk pieniądza. Deficyt budżetowy zredukowano wprawdzie do 94% w roku następnym, ale wywołało to hiperinflację, która dochodziła nawet do niewyobrażalnego poziomu 3.300% w skali roku.

W tej sytuacji konieczne było wdrożenie programu naprawy finansów państwa. Zadania podjął się Władysław Grabski. Jego pierwszy plan został wprawdzie odrzucony przez Sejm, ale sytuacja była na tyle zła, że wkrótce powołano go na stanowisko premiera udzielając mu jednocześnie półrocznego pełnomocnictwa ustawodawczego w zakresie finansowo-podatkowym.

Reforma walutowa Władysława Grabskiego.

Wymiana marek na złote była tylko elementem całego pakietu reform wprowadzonych przez Grabskiego. Radykalnie zmniejszono wydatki państwa, znacząco skrócono terminy płatności podatków i poprawiono ich ściągalność, a na posiadaczy majątku przekraczającego równowartość 10.000 franków szwajcarskich (czyli wartości ok. 3 kg złota) nałożono jednorazowy podatek majątkowy. Tak naprawdę to oni sfinansowali reformę.

Bank Polski Spółka Akcyjna.

Z punktu widzenia dzisiejszej ekonomii niezwykle ważne było utworzenie w kwietniu 1924 roku Banku Polskiego, który jako jedyny miał odtąd prawo emitować nową, polską walutę. Ważniejsze było jednak, ze Bank Polski będący spółką akcyjną prawa handlowego (był faktycznie podmiotem prywatnym!) miał stosunkowo dużą niezależność od rządu (co dziś uznaje się za jedno z kryteriów demokratycznego państwa).

Zresztą ową niezależność od rządu wykorzystał Bank Polski już w listopadzie 1925, kiedy to odmówił rządowi (nota bene kierowanemu przez Władysława Grabskiego) kontynuowania interwencji na rynku walutowym, co doprowadziło do upadku tego rządu i dość znacznego osłabienia złotego.

Kapitał Banku Polskiego wynosił 100 mln złotych i został w całości zebrany ze źródeł polskich. Nie było wówczas za granicą chęci pomocy młodemu polskiemu państwu w ustabilizowaniu jego sytuacji ekonomicznej.

Warto więc podkreślić, że mimo wojen, hiperinflacji i nowych podatków Polacy przeznaczyli na utworzenie Banku Polskiego równowartość 29 ton złota.

Złoty polski.

W roku 1924 wyemitowany przez Bank Polski SA złoty stał się walutą w Polsce. 30% pieniądza znajdującego się w obiegu było oparte o państwowe zapasy złota i walut wymienialnych. Wartość złotego określono na 0,29 g wartości złota. Złoty był równy co do wartości frankowi szwajcarskiemu a jego kurs względem dolara USA wynosił 5,18.

Wymiana pieniędzy odbyła się według kursu 1.800.000 mk = 1 zł. Za zastosowanie innego kursu wymiany groziły kary. Ustalono też ograniczenie co do maksymalnego poziomu oprocentowania „stosunków kredytowych” w nowej walucie na poziomie 24% „od sta rocznie w gotówce lub we wartości”.

Do rozpoczęcia II Wojny Światowej złoty pozostał wymienialny i był uznawany za jedną z bardziej stabilnych walut ówczesnego świata.

Złoty czy złotówka?

A tak na koniec to pamiętajmy, że walutą w Polsce jest złoty. A złotówka to ewentualnie określenie monety jednozłotowej.